Voordat we God en Zijn ware religie kunnen bewijzen, moeten we beginnen met de meest fundamentele kennis: ons eigen bestaan. Vanuit de islamitische wetenschap van ʿIlm al-Kalām is het uitgangspunt altijd het vaststellen van zekerheid (اليَقِينُ).
De mutakallimūn (Islamitische theologen) hanteren daarbij vaak een systematische volgorde van bewijzen:
- Al-Wujūd (الوجود): De Realiteit van Bestaan
- Al-Idrāk (الإدراك): Het Bewustzijn van die Realiteit
- Al-Yaqīn (اليقين): De Zekerheid in Kennis
Laten we deze stap voor stap behandelen.
① Al-Wujūd (الوجود) – Het Bestaan is een Absolute Waarheid
In ʿIlm al-Kalām wordt gesteld dat ons bestaan een absolute en noodzakelijke waarheid (حَقِيقَةٌ ضَرُورِيَّةٌ) is.
De mutakallimūn zeggen hierover:
« إِنَّ وُجُودَكَ ضَرُورِيٌّ؛ فَإِنَّكَ تُدْرِكُ أَنَّكَ مَوْجُودٌ بِلَا وَاسِطَةٍ وَلَا بُرْهَانٍ »
“Jouw bestaan is noodzakelijk; immers je bent je direct bewust van je eigen bestaan zonder tussenpersoon of bewijsvoering.”
Hiermee bedoelen ze dat de kennis van jouw bestaan behoort tot zogenaamde ḍarūriyyāt (الضروريات), oftewel noodzakelijke en aangeboren kennis. Dit soort kennis heeft geen aanvullend bewijs nodig omdat het vanzelfsprekend is en niet kan worden ontkend zonder in een tegenstrijdigheid terecht te komen.
② Al-Idrāk (الإدراك) – Bewustzijn als Primair Argument
Islamitische denkers zoals Imam al-Ghazālī (الغزالي) en Fakhr ad-Dīn ar-Rāzī (فخر الدين الرازي) benadrukken sterk het directe bewustzijn (الإدراك المباشر) als eerste bewijs van het bestaan:
« وُجُودُ الْإِدْرَاكِ دَلِيلٌ قَاطِعٌ عَلَى وُجُودِ الْمُدْرِكِ »
“Het bestaan van bewustzijn (idraak) is een definitief bewijs voor het bestaan van degene die zich bewust is (mudrik).”
Het is onmogelijk dat bewustzijn bestaat zonder iemand die zich bewust is. Het feit dat je bewustzijn ervaart (denken, voelen, twijfelen, vragen stellen), bewijst automatisch dat jij bestaat als wezen dat bewustzijn draagt.
Waarom is dit belangrijk?
Als iemand zegt: „Misschien besta ik helemaal niet”, dan is het stellen van deze vraag al bewijs dat hij bestaat. Want wie stelt anders de vraag? Wie ervaart anders de twijfel?
De mutakallimūn noemen dit een duidelijk voorbeeld van badīhī (بَدِيهِي) kennis; vanzelfsprekende, directe kennis die niet ontkend kan worden.
③ Al-Yaqīn (اليقين) – Onontkoombare Zekerheid
Vervolgens zeggen de mutakallimūn dat elk argument dat twijfel probeert te zaaien in deze directe ervaring van bestaan onlogisch en tegenstrijdig is (مُسْتَحِيلٌ عَقْلًا):
« مَنْ شَكَّ فِي وُجُودِ نَفْسِهِ فَقَدْ أَثْبَتَهُ »
“Degene die twijfelt aan zijn eigen bestaan heeft het daarmee al bewezen.”
Waarom? Omdat alleen een bestaand wezen kan twijfelen. Iets wat niet bestaat kan namelijk niet twijfelen. Daarom leidt deze twijfel paradoxaal genoeg direct tot zekerheid (يَقِين).
Dit punt wordt door Imam al-Juwaynī (الجويني) als volgt samengevat:
« الشَّكُّ إِثْبَاتٌ لِلشَّاكِّ؛ فَلَا يُمْكِنُ إِنْكَارُ الذَّاتِ إِلَّا بِالذَّاتِ نَفْسِهَا »
“Twijfel is een bewijs voor de twijfelaar; want het ontkennen van het eigen bestaan is alleen mogelijk door het bestaan zelf.”
Ofwel: Om iets te ontkennen, moet degene die ontkent eerst bestaan. Dit bewijst onweerlegbaar dat hij inderdaad bestaat.
✨ Extra Inzicht: de rol van Fitrah (الفِطْرَة)
Islamitische geleerden voegen hieraan toe dat Allah ons heeft geschapen met een natuurlijke aanleg voor het herkennen van waarheid. Deze aanleg noemen zij fitrah (الفطرة):
Allah zegt in de Qur’ān:
{ فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا }
“De natuurlijke aanleg van Allah, waarmee Hij de mensen heeft geschapen.”
[Surah ar-Rūm 30:30]
Dit betekent dat het bestaan van jezelf en de werkelijkheid niet slechts filosofisch, maar ook aangeboren en natuurlijk is. Daarom voelt elke mens intuïtief aan dat zijn eigen bestaan werkelijk en onontkoombaar is.
🌱 Samenvatting van het Kalām-argument:
| Stap | Arabisch | Betekenis |
|---|---|---|
| 1 | الوُجُودُ ضَرُورِيٌّ | Het bestaan is noodzakelijk. |
| 2 | الإدْرَاكُ دَلِيلٌ عَلَى الْمُدْرِكِ | Bewustzijn bewijst degene die zich bewust is. |
| 3 | الشَّكُّ إِثْبَاتٌ لِلشَّاكِّ | Twijfel bevestigt degene die twijfelt. |
🌟 Conclusie
De Islamitische kalām-wetenschap heeft met eenvoudige en overtuigende argumenten aangetoond dat het eigen bestaan onontkoombaar en vanzelfsprekend is.
Deze zekerheid vormt de eerste stap op het pad om uiteindelijk God en de waarheid van Zijn openbaring te bewijzen. Pas wanneer we volledig overtuigd zijn van het bestaan van onszelf en de werkelijkheid om ons heen, kunnen we rationeel en betrouwbaar verdergaan naar de volgende stappen in onze zoektocht naar de waarheid.
Wallāhu aʿlam (والله أعلم)
En Allah weet het beste.