De dood is een onvermijdelijk onderdeel van het leven en wordt binnen de islam als een overgangsfase beschouwd in plaats van een definitief einde. Islamitische overleveringen beschrijven redelijk gedetailleerd wat er gebeurt na de dood en hoe het hiernamaals eruitziet. Natuurlijk zijn er genoeg (detail)vragen die mensen kunnen stellen die onbeantwoord zullen blijven.
De dood als overgangsfase
In de islam wordt de dood gezien als een overgang van het aardse leven naar een andere vorm van bestaan. Moslims geloven dat de ziel het lichaam verlaat op het moment van overlijden en een nieuwe fase ingaat, allereerst de zogeheten barzakh. Dit is een tussentijdse periode tussen het aardse leven en de Dag des Oordeels.
Dit verschilt fundamenteel van atheïstische opvattingen, waarin de dood vaak als een definitief einde wordt gezien. Voor atheïsten betekent de dood het ophouden van het bestaan, wat ertoe kan leiden dat de dood soms als een uitweg uit lijden wordt beschouwd. Omdat er volgens hen niets meer volgt na de dood, kan het lijden in dit leven ondraaglijk lijken zonder een diepere betekenis. In de islam wordt echter geleerd dat geen enkele beproeving zwaarder is dan wat een mens aankan; wanneer dat wel het geval zou zijn, zal de ziel het lichaam ontnomen worden. Bovendien wordt elk lijden in dit leven uiteindelijk beloond, waarbij in het hiernamaals onverwacht veel gunsten zullen voortkomen uit de moeilijkheden die iemand op aarde heeft doorstaan.
Het wereldbeeld van de atheïst kan er ook toe bijdragen dat moord of onrechtvaardig handelen laagdrempelig wordt. Als de overledene ophoudt te bestaan, is er voor hem geen verdere consequentie. De dader hoeft volgens hen ook geen goddelijke verantwoording af te leggen waardoor er alleen persoonlijke voordelen lijken zonder enig nadeel. In de islam is deze verantwoording echter essentieel; geen daad blijft ongemerkt of onbehandeld. Er is slechts uitstel om ofwel te verbeteren en berouw te tonen met hoop op vergeving of nog verder te verslechteren en uiteindelijk veroordeeld te worden.
Allah zegt in de Quran:
“Voorwaar, dit is een eervolle Quran, in een goed bewaarde Schrift, die niemand aanraakt behalve de gereinigden. Het is een openbaring van de Heer der werelden. Veronachtzamen jullie dan deze boodschap en maken jullie het loon dat jullie is gegeven tot ontkenning? Waarom dan niet, wanneer de ziel de keel bereikt, terwijl jullie op dat moment toekijken, en Wij dichter bij hem zijn dan jullie, maar jullie zien het niet? Waarom brengen jullie de ziel dan niet terug, als jullie waarachtig zijn, als jullie denken dat jullie niet ter verantwoording worden geroepen? Als hij dan behoort tot degenen die dicht (bij Allah) zijn, dan is er voor hem rust, genade en een tuin van gelukzaligheid. En als hij behoort tot de mensen van de rechterzijde, dan zal er tot hem gezegd worden: ‘Vrede zij met jou, want jij behoort tot de mensen van de rechterzijde.’ Maar als hij behoort tot de ontkenners, de dwalenden, dan is er voor hem een verblijf van kokend water en het branden in de hel. Voorwaar, dit is de ware zekerheid. Prijs dan de Naam van jouw Heer, de Almachtige.“
(Soera Al-Waqi’ah 56:77-96)
De Fases na de Dood
De Barzakh – de periode tussen de dood en de opstanding.
De Sirāt-brug – de oversteek over de hel naar het Paradijs.
De Laatste Woning – de uiteindelijke bestemming in het Paradijs of de Hel.
1 – De Barzakh
De Barzakh is een tussenfase waarin de ziel wacht op de Dag des Oordeels. Tijdens deze periode worden de overledenen ondervraagd door de engelen Munkar en Nakir over hun geloof en daden.
De Profeet ﷺ zei:
“Wanneer de dienaar in zijn graf wordt geplaatst en zijn metgezellen zich omdraaien en weggaan, komen twee engelen naar hem toe en zeggen: ‘Wie is jouw Heer? Wat is jouw religie? En wie is deze man (Profeet Mohammed)?’ De gelovige zal antwoorden en wordt beloond, terwijl de ongelovige geen antwoord weet en bestraft wordt.”
(Sunan Abu Dawud 4751, Sahih Ibn Hibban 3114)
De bestraffingen en beloningen zullen plaatsvinden volgens de wijsheid van Allah, Degene die meer weet dan alle schepselen bij elkaar. Hij zal geen onschuldige mensen bestraffen en degenen die gestraft worden zullen er geen bezwaar op kunnen hebben, maar het als terecht ervaren.
Aan het begin van de Dag des Oordeels zal Allah alle mensen opnieuw tot leven wekken en hen verzamelen op een immense vlakte. Deze dag zal overweldigend zijn, en de mens zal zichzelf in een staat van volledige onderwerping bevinden, zonder controle over zijn lichaam of lot.
Opstanding uit de graven
Allah zegt:
“Op die dag zullen zij haastig uit de graven tevoorschijn komen, alsof zij zich naar een doel haastig spoeden.”
(Soera Al-Ma’aarij 70:43)
Mensen zullen uit hun graven opstaan in een staat van angst en verwarring, zonder enige bezittingen of middelen, zoals de Profeet ﷺ zei:
“De mensen zullen op de Dag der Opstanding blootsvoets, naakt en onbesneden verzameld worden.”
(Sahih al-Bukhari, nr. 3349; Sahih Muslim, nr. 2860)
Aisha رضي الله عنها vroeg: “O Boodschapper van Allah, zullen de mannen en vrouwen elkaar dan niet zien?” De Profeet ﷺ antwoordde:
“O Aisha, de zaak zal veel ernstiger zijn dan dat zij daar aandacht voor zullen hebben!”
(Sahih al-Bukhari, nr. 6527)
De Verzameling op de Vlakte
De mensheid zal worden verzameld op een immense, vlakke en kale vlakte. Allah zegt:
“En (gedenk) de Dag waarop Wij de bergen laten verdwijnen en jij de aarde duidelijk zichtbaar zult zien, en Wij hen verzamelen en niemand van hen zullen achterlaten.”
(Soera Al-Kahf 18:47)
Op deze vlakte zal iedereen bij elkaar gebracht worden, zonder enige schuilplaats of mogelijkheid om te vluchten.
Geen controle over het lichaam
Mensen zullen zich uit eigen wil of zonder controle op hun voeten naar de verzamelplaats bewegen. Allah zegt:
“Op de Dag dat Hij jullie zal roepen, dan zullen jullie gehoorzamen met Zijn lof, en jullie zullen denken dat jullie slechts kort verbleven hebben.”
(Soera Al-Israa’ 17:52)
In een andere beschrijving staat dat de mens door de engelen wordt gedreven naar de verzamelplaats, zoals Allah zegt:
“Op de Dag dat er op de bazuin geblazen wordt, zullen jullie in groepen komen.”
(Soera An-Naba’ 78:18)
Geen spraak zonder toestemming
Mensen zullen stil zijn en niemand zal spreken, tenzij Allah het toestaat. Er zal een angstige en overweldigende stilte heersen. Allah zegt:
“Op de Dag waarop de Geest (Jibril) en de engelen in rijen staan, zal niemand spreken, behalve degene aan wie de Meest Barmhartige toestemming geeft en die het juiste zegt.”
(Soera An-Naba’ 78:38)
Zelfs de meest machtige en trotse mensen van de wereld zullen volledig stil en hulpeloos zijn.
De zon zal dichtbij komen
Op die dag zal de zon zeer dicht bij de mensen komen, en zij zullen zweten naar gelang hun daden. De Profeet ﷺ zei:
“De zon zal op de Dag der Opstanding zo dichtbij de mensen worden gebracht dat er slechts een mijl afstand tussen hen zal zijn. De mensen zullen zweten overeenkomstig hun daden: sommigen zal het zweet tot aan hun enkels bereiken, anderen tot aan hun knieën, sommigen tot aan hun middel en sommigen zullen geheel onder het zweet bedekt zijn.”
(Sahih Muslim, nr. 2864)
Iedereen zal in een staat van angst verkeren
De Quran beschrijft hoe moeders hun kinderen vergeten en mensen in een staat van shock en paniek verkeren:
“De beving (van de Dag des Oordeels) zal iets geweldigs zijn. Op die dag zal elke zogende vrouw haar kind vergeten en zal elke zwangere vrouw haar last afwerpen. En jij zult de mensen dronken zien, terwijl zij niet dronken zijn; maar de bestraffing van Allah is streng.”
(Soera Al-Hajj 22:2)
Mensen zullen in groepen worden verdeeld
De mensen zullen verzameld worden in verschillende groepen, afhankelijk van hun geloof en daden. Allah zegt:
“En jij zult elke gemeenschap op hun knieën zien. Iedere gemeenschap zal tot haar boek (van daden) worden geroepen: ‘Vandaag zullen jullie worden beloond voor wat jullie deden.’”
(Soera Al-Jathiyah 45:28)
Iedereen zal dan wachten tot hun daden beoordeeld worden. Sommige gezichten zullen op die dag stralend en gerustgesteld zijn, terwijl andere gezichten donker en neergeslagen zullen zijn.
3 – De Dag des Oordeels
Na de opstanding en verzameling begint de Dag des Oordeels, een dag waarop iedere ziel beoordeeld zal worden op basis van zijn of haar daden. Deze dag wordt in de Quran beschreven als een dag van grote ontsteltenis en spijt voor de onrechtvaardigen, maar als een dag van verlichting en hoop voor de oprechten.
Op deze dag worden alle daden van de mens gewogen en gepresenteerd. Iedereen zal zich bewust zijn van wat hij of zij in het wereldse leven heeft verricht, zonder dat er ook maar één daad verborgen blijft.
De Profeet ﷺ zei:
“Er is niemand onder jullie of hij zal door Allah worden toegesproken zonder dat er een vertaler tussen zit. Hij zal naar rechts kijken en niets zien behalve datgene wat hij heeft gestuurd (aan daden). Hij zal naar links kijken en niets zien behalve datgene wat hij heeft gestuurd. En hij zal voor zich kijken en niets anders zien dan het Hellevuur recht voor hem. Dus vrees het Vuur, al is het met een halve dadel (gegeven in liefdadigheid).”
(Sahih al-Bukhari 6539, Sahih Muslim 1017)
De duur van de Dag des Oordeels zal enorm zijn voor de ongelovigen, maar voor de gelovigen zal deze verkort worden. Deze dag zal volgens de overleveringen 50.000 jaar duren in vergelijking met het wereldse leven.
De Profeet ﷺ zei:
“De mensen zullen voor de Heer der werelden staan voor de duur van een halve dag, wat gelijk is aan vijftigduizend jaar. Die dag zal voor de gelovige gemakkelijk gemaakt worden als de zon die zich verlaagt totdat hij ondergaat.”
(Musnad Abu Ya’la, nr. 6025)
Een andere overlevering vermeldt dat de Profeet ﷺ zei:
“Voor de gelovigen zal de (lengte van) de Dag des Oordeels zijn als de tijd tussen Dhuhr en ‘Asr.”
(Sahih al-Jaami’ nr. 8193)
Allah zegt in de Quran:
“De engelen en de Geest stijgen tot Hem op in een dag waarvan de duur vijftigduizend jaar is.”
(Soera Al-Ma’aarij 70:4)
Op deze dag zullen de mensen in verschillende groepen worden verdeeld:
De rechtschapenen: Zij die hun boek van daden in hun rechterhand ontvangen en een gemakkelijke afrekening hebben.
De onrechtvaardigen: Zij die hun boek van daden in hun linkerhand of achter hun rug krijgen en met spijt zullen wensen dat zij nooit waren geboren.
De hypocrieten: Mensen die zich in het wereldse leven als gelovigen voordeden, maar in werkelijkheid ongeloof in hun hart droegen. Zij logen, misleidden de gelovigen en zaaiden in het verborgene verderf op aarde. Zij zullen worden ontmaskerd en zwaar gestraft.
Dit is de dag waarop absolute gerechtigheid zal plaatsvinden. Niemand zal onrechtvaardig worden behandeld, want Allah is de Rechtvaardige Rechter. In dit leven oordelen rechters op basis van wat 2 partijen hen aanleveren en vervolgens speelt ook hun begrip een grote rol. Tijdens de berechting op deze dag is het de Rechter die alles weet, alles aanlevert en vervolgens met perfecte begrip Zijn oordeel doet.
Allah zegt:
“En Wij zullen de rechtvaardige weegschalen plaatsen op de Dag der Opstanding, zodat geen ziel ook maar enig onrecht zal worden aangedaan. En al is het (een daad) ter grootte van een mosterdzaadje, Wij zullen het brengen. En Wij volstaan als Rekenaars.”
(Soera Al-Anbiyaa 21:47)
4 – Het Ontvangen van het Boek van Daden
Ieder persoon zal zijn levensverslag ontvangen:
De rechtvaardigen krijgen hun boek in de rechterhand, als teken van succes.
De onrechtvaardigen krijgen hun boek in de linkerhand of achter de rug, als teken van verlies.
Allah zegt:
“Wat betreft degene die zijn boek in zijn rechterhand wordt gegeven, hij zal een gemakkelijke afrekening hebben… Maar degene die zijn boek achter zijn rug krijgt, hij zal een vernietiging wensen en in een brandende vlam terechtkomen.”
(Soera Al-Inshiqaq 84:7-12)
Een opvallend aspect is dat sommige mensen op die Dag verrast zullen zijn. Zij dachten misschien dat hun daden er niet toe deden, of dat niemand keek.
Allah zegt:
“En het boek zal worden neergelegd, en je zult de zondaars zien in angst voor wat erin staat. En zij zullen zeggen: ‘Wee ons! Wat voor boek is dit dat niets kleins of groots ongemeld laat?’ En zij zullen alles wat zij gedaan hebben erin terugvinden.”
(Soera Al-Kahf 18:49)
Voor wie nu nog leeft, is er nog tijd. De inkt van het Boek van Daden droogt pas bij de dood. Tot die tijd is iedere ademhaling een kans om de bladzijdes van dat boek met licht te vullen.
5 – De Profeet’s Bron (Al-Hawd)
Op de Dag des Oordeels zal de Profeet Mohammed ﷺ bij een bron staan, genaamd Al-Hawd. De gelovigen die hem trouw zijn gebleven en niet zijn afgeweken van zijn leer, zullen uit deze bron mogen drinken. Het water is witter dan melk en zoeter dan honing. Wie ervan drinkt, zal nooit meer dorst ervaren.
De Profeet ﷺ zei:
“Een groep van mijn volgelingen zal naar mij toekomen bij de Bron, maar zij zullen er niet uit mogen drinken. Ik zal zeggen: ‘O mijn Heer, dit zijn mijn volgelingen!’ Maar er zal gezegd worden: ‘Jij weet niet wat zij na jou hebben veranderd.'”
(Sahih al-Bukhari 6585, Sahih Muslim 2290)
Sommigen zullen dus worden tegengehouden en niet mogen drinken, omdat zij innovaties in de religie hebben geïntroduceerd of de leer hebben verlaten. Dit is iets wat we bij veel (als niet alle) andere geloven terug zien, dat zij heel anders handelen dan wat er in hun geschrift staat.
6 – De Sirāt-brug
Na de afrekening moeten alle mensen de Sirāt-brug oversteken. Dit is een brug die zich over de Hel uitstrekt en scherper is dan een zwaard en dunner dan een haar. Afhankelijk van hun daden in het wereldse leven zullen sommige mensen eroverheen razen als een bliksemflits, terwijl anderen zich er langzaam overheen slepen of zelfs in de Hel vallen.
Allah zegt:
“Onder jullie is er niemand of hij zal over de hel moeten passeren. Dit is een vaststaand besluit van jouw Heer.”
(Soera Maryam 19:71)
De Profeet ﷺ zei:
“Sommige mensen zullen eroverheen gaan als een oogwenk, anderen als een bliksemflits, als een snelle wind, als vogels of als snelle paarden en kamelen. Sommigen zullen er ongedeerd overheen gaan, anderen zullen bekrast worden en anderen zullen in de hel vallen.”
(Sahih al-Bukhari 7439, Sahih Muslim 183)
7 – De Laatste Woning
Na het oversteken van de Sirāt-brug zal elke ziel zijn of haar eeuwige bestemming bereiken:
Paradijs (Jannah): De rechtvaardigen zullen het Paradijs binnengaan, een plaats van eeuwige vreugde, rust en nabijheid tot Allah. Zij zullen daar verblijven in tuinen onder welke rivieren stromen en genieten van onvoorstelbare zegeningen.
Hel (Jahannam): De onrechtvaardigen zullen in de Hel worden geworpen, een plaats van intense bestraffing, waar mensen lijden naar de mate van hun zonden. Sommige zondaars zullen na een periode van straf uit de Hel worden gered, afhankelijk van Allah’s genade.
De Profeet ﷺ zei:
“Wanneer de mensen van het Paradijs het Paradijs binnengaan en de mensen van de Hel de Hel binnengaan, zal de dood in de vorm van een ram worden gebracht en geslacht, en er zal worden uitgeroepen: ‘O bewoners van het Paradijs, er is geen dood meer! O bewoners van de Hel, er is geen dood meer!’”
(Sahih al-Bukhari 7440)
Allah is vergevingsgezind voor wie Hij wil, maar rechtvaardig in Zijn oordeel. Dat wil zeggen dat Hij niet strenger zal zijn dan gerechtvaardigd is, maar betreft Zijn gunsten extreem en onverwacht vrijgevig zal zijn.
Allah zegt:
“Voorwaar, Allah onderdrukt niemand, zelfs niet ter grootte van een mosterdzaadje. En als er een goede daad is, zal Hij het verveelvoudigen en uit Zijn Zijde een geweldige beloning schenken.”
(Soera An-Nisa 4:40)
Beschrijving van het Paradijs
Het Paradijs (Jannah) wordt in de Qur’an en authentieke overleveringen beschreven als een plaats van volmaakt geluk, vrede en eeuwige nabijheid tot Allah. Er zijn tuinen onder welke rivieren stromen, paleizen van goud en zilver, een eeuwig jonge leeftijd, geen ziekte, geen verdriet en alleen maar rust en vreugde.
Allah zegt:
“Voorwaar, de bewoners van het Paradijs zijn op die Dag beter gehuisvest en beter uitgerust om te rusten.”
(Soera Al-Furqan 25:24)
“Zij zullen daarin alles krijgen wat hun zielen verlangen en waarin hun ogen behagen vinden. En jullie zullen daarin verblijven.”
(Soera Az-Zukhruf 43:71)
“Tuinen van Adn, waar zij binnengaan, en degenen van hun ouders, hun echtgenoten en hun nakomelingen die rechtschapen waren…”
(Soera Ar-Ra’d 13:23)
De Profeet ﷺ zei:
“Er is daarin wat geen oog heeft gezien, geen oor heeft gehoord, en wat nooit bij een mens in het hart is opgekomen.”
(Sahih Muslim 2825a)
Verschillende beschrijvingen vanuit goddelijke wijsheid
In de Qur’an en de overleveringen worden soms andere bewoordingen gebruikt wanneer het gaat om mannen en vrouwen. Dit is niet om ongelijkheid aan te geven, maar juist omdat Allah in Zijn oneindige wijsheid weet wat ieder individu — man of vrouw — aanspreekt en wat hen tevreden stelt.
Voor mannen worden bepaalde beelden genoemd, zoals rivieren van honing en melk, prachtige kleding, gezelschap en paleizen. Dit zijn voorbeelden die op hen gericht zijn vanwege hun aard en voorkeuren.
Voor vrouwen wordt het Paradijs vaak beschreven op een manier die ruimer en open is geformuleerd, waarbij benadrukt wordt dat zij alles zullen krijgen wat hun harten verlangen en wat hen tevreden zal stellen. Dit geeft vrouwen de ruimte om zich hun ultieme geluk op een manier voor te stellen die past bij hun eigen gevoelens, zonder het op te leggen via specifieke beelden.
Allah zegt hierover:
“En daarin is wat de zielen verlangen en waarin de ogen behagen vinden, en jullie zullen daarin verblijven.”
(Soera Az-Zukhruf 43:71)
Deze algemene formulering omvat zowel mannen als vrouwen. Geleerden, zoals Ibn Kathir en Al-Qurtubi, leggen uit dat iedereen in het Paradijs krijgt wat hem of haar volledig gelukkig maakt — op maat, met perfectie, vanuit de absolute kennis en barmhartigheid van Allah.
