4. Het Principe van Oorzaak en Gevolg volgens ʿIlm al-Kalām

Nu we hebben vastgesteld dat we bestaan en dat er één objectieve realiteit is, moeten we de structuur van deze realiteit begrijpen. Eén van de meest fundamentele principes die de mutakallimūn (islamitische theologen) vaststellen, is het principe van oorzaak en gevolg (مبدأ السببية – mabdaʾ as-sababiyya). Dit is cruciaal, want zonder dit principe zou kennis onmogelijk zijn en zou de wereld chaotisch en onvoorspelbaar zijn.

🌍 ① De Wereld Functioneert volgens Oorzaak en Gevolg

De mutakallimūn benadrukken dat alles wat we waarnemen volgens een logische en ordelijke structuur functioneert.

Allah zegt in de Qurʾān:

{ إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ }
“Voorwaar, Wij hebben alle zaken geschapen in een bepaalde maat (orde en wetmatigheid).”
(Surah al-Qamar 54:49)

Deze āyah impliceert dat alles binnen de schepping een bepaalde wetmatigheid en logische volgorde heeft – en dit is precies waar het principe van oorzaak en gevolg op gebaseerd is.

📌 Voorbeeld:

  • Een steen beweegt pas als iemand hem gooit.
  • Een zaadje groeit alleen als het water en zonlicht krijgt.
  • Iemand die eet, krijgt energie; iemand die niet eet, wordt zwakker.

Deze waarnemingen zijn consistent en tonen aan dat gebeurtenissen niet willekeurig plaatsvinden, maar een specifieke oorzaak hebben.


② Het Concept van As-Sababiyyah (السببية) – Oorzakelijkheid in Kalām

De mutakallimūn stellen dat alles wat bestaat of verandert een muḥdath (محدث) is, oftewel een nieuw ontstane gebeurtenis. En volgens het principe van sababiyya (oorzakelijkheid) geldt:

“كلُّ محدثٍ له سببٌ”
“Elke nieuwe gebeurtenis heeft een oorzaak.”

📌 Islamitisch-filosofisch voorbeeld:

  • Het ontstaan van de dag is afhankelijk van de opkomst van de zon.
  • Water verdampt pas bij een bepaalde temperatuur.
  • Ons eigen bestaan had een begin, dus het moet een oorzaak hebben.

Volgens Al-Juwaynī (الجويني) en Fakhr ad-Dīn ar-Rāzī (الرازي) is het onmogelijk dat iets uit het niets zonder oorzaak ontstaat. Als dingen willekeurig konden verschijnen zonder oorzaak, dan zou alles en niets tegelijk kunnen ontstaan, wat absurd is.


③ Al-Tanāquḍ (التناقض) – De Onmogelijkheid van Een Effect Zonder Oorzaak

Een van de sterkste bewijzen voor het principe van oorzaak en gevolg in ʿIlm al-Kalām is het principe van de non-contradictie:

“الموجود لا يكون معدوماً والمعدوم لا يكون موجوداً”
“Dat wat bestaat kan niet niet-bestaan, en dat wat niet bestaat kan niet bestaan zonder een oorzaak.”

Dit betekent dat iets niet uit absolute nietsheid kan ontstaan, omdat:

  1. Iets kan niet uit niets komen.
  2. Elk effect moet een oorzaak hebben.
  3. Een eindeloze reeks oorzaken (tasalsul) is onmogelijk (we moeten uiteindelijk bij een Eerste Oorzaak komen, maar dat bespreken we in een latere stap).

📌 Voorbeeld:

  • Als je een bal ziet rollen, dan weet je zonder twijfel dat iets of iemand de bal in beweging moet hebben gebracht.
  • Het is rationeel onmogelijk dat de bal uit zichzelf begint te rollen zonder een externe kracht.

Daarom kan niets zomaar gebeuren zonder een oorzaak.


④ Qiyās al-ʿAql (قياس العقل) – Logische Bewijsvoering

Islamitische theologen gebruiken rationele argumentatie (قياس عقلي) om de universaliteit van oorzaak en gevolg te bewijzen:

Premisse 1:

Als dingen zonder oorzaak konden ontstaan, dan zou alles zomaar kunnen verschijnen of verdwijnen.

Premisse 2:

Maar we zien dat de wereld functioneert volgens een vast patroon en dat alles een oorzaak heeft.

Conclusie:

Daarom moeten alle gebeurtenissen een oorzaak hebben.

📌 Illustratie:

  • Stel je voor: je loopt een kamer binnen en er ligt een brandende kaars. Zou je denken dat deze kaars uit zichzelf spontaan is verschenen en is gaan branden? Of zou je aannemen dat iemand hem heeft aangestoken?
  • Logisch denken vertelt ons: “Iemand moet de kaars hebben aangestoken.”

Dit bewijst dat we het principe van oorzaak en gevolg intuïtief en rationeel accepteren als fundamenteel voor de realiteit.


🌟 Samenvatting van het Kalām-argument:

StapArabischBetekenis
1كلُّ محدثٍ له سببٌElke nieuwe gebeurtenis heeft een oorzaak.
2المعدوم لا يكون موجوداً بلا سببDat wat niet bestaat, kan niet uit zichzelf ontstaan.
3النظام الكوني دليل على السببيةDe orde in het universum bewijst oorzaak en gevolg.

🌱 Conclusie: Alles wat gebeurt, heeft een oorzaak

  1. Oorzakelijkheid is fundamenteel voor hoe we de wereld begrijpen.
  2. Niets kan uit absolute nietsheid ontstaan.
  3. Alle waarnemingen bevestigen dat elk effect een oorzaak heeft.

💡 Dit is een cruciale stap in onze zoektocht naar de waarheid. Want als alles een oorzaak heeft, dan moet het universum zelf óók een oorzaak hebben – en dat brengt ons uiteindelijk bij het bewijs voor het bestaan van God. Maar voordat we dat bewijzen, moeten we eerst de onmogelijkheid van een oneindige keten van oorzaken bespreken.

وَاللهُ أَعْلَمُ
(En Allah weet het beste.)